Talk on all subjects (in Fijian)

Postdate: 20/ 10/ 2003

I’saka

DAUVOSA E NA KA KECEGA

Au kerea meu sauma na veibeitaki matailelevu ka veivakacalai talega ka cakava tiko o S R Vatusausau baleta na noqu cakacaka ena CCF (14 Okotova,2003). 1. Na Citizens’ Constitutional Forum (CCF) e veiqaravi ki na vei umatamata kece sara era sa vakaitikotiko ena vanua oqo o Viti. Sega ni baleta walega nai taukei. Ia, e vakabauta matua na CCF ni kevaka eda teivaka nai tei ni bula veicurumaki e Viti ena gauna oqo ena tamusuki na vuana e Viti ni mataka. O Viti me ra tiko vinaka kina o ira na veimataqali tamata era sa digitaka me sa vakaitikotiko tudei ka ra sa cau talega ki na tubucake ni bula e Viti. Ni da tutaka na ka e baleta nai taukei e dodonu me da cakacakataka na veika me ra torocake kina o ira na tu ena boto ni bula e ra. Sa noda itavi me da vakarabailevutaka na nodra rai kei na nodra vakasama na lewe ni noda vanua me ra raica ka kila ni ra bula tiko ena vuravura ka ra bula veimaliwai kina kei na veiumatamata tale eso. 2. Meu laki vakacacana vakacava na sasaga ni lotu Wesele e Viti? Au a vosa ga ena kena tawa savasava na i tukutuku vakailavo mevaka na nodratou itukutuku na Daunifika.ni bera na Koniferedi ni yabaki oqo. 3. Na nona vosa beca tiko o Vatusausau na noqu I tutu vakaitalatala. Se dei tu ka sega ni yavalati na noqu itutu vakaitalatala tabaki. Au vakayacora tiko ena vanua au cakacaka tiko kina oqo ena CCF; oqo talega na veiqaravi ga e dodonu me cakava na Lotu Wesele. Na noqu vakailesilesi tale ena Koniferedi e sega ni noqu meu lewa baleta ni nodra ga o ira era vakatauca na lewa meu vakacegu. Au a sega ni kerea na noqu vakacegui. Oi keimuni ga na so ko ni nanuma vakatani ka cavuta tiko niu Talatala Vakacegu. Au a sega ni biuta na Lotu ena dua na gauna. Enai matai ni gauna au lesi kina ki Peritania (1979-86) au talai yani ena vuku ni Lotu Wesele e Viti. Nai karua ni gauna (1990-99) ni noqu vakailesilesi ki Lodoni a sega niu lako ena vakatutu taumada ni Lotu Wesele e Viti. Au vola kerekere ga ki na Lotu mai Peretania ni sa lala nai tutu ni Vunivola ni Kaulotu ka qarava na veivanua e Esia kei na Pasifika.

Au kacivi ki Lodoni meu laki vakatarogi. Sa soli oti vei au nai tutu sa qai kerei na veitokoni ( sega ni veivakadonui) ni Lotu Wesele e Viti. Au digitaki mai vei ira na lewe vica tale era vola kerekere yani. Eso vei ira na totaka na vuaviri ni 1987 ka ra se tikoga oqori ena valenivolavola ni Lotu Wesele era saqata na noqu a digitaki. Ia, e muri era qai kila na yaga ni noqu vei vuke mai kina noda veiqaravi raraba ena vuku ni Lotu Wesele e Viti kei Rotuma. Na cakacaka ni veiqaravi e kacivi keda kina na Turaga o Jisu e noda kece oi keda eda sa itokani vata kei Karisito e vuravura taucoko. Oi au au sega ni okati au meu tu e taudaku ni Lotu Wesele me vaka niu lewena kau kenai Talatala. Au vunautaka tiko nai Tukutuku Vinaka (Kosipeli) ena noqu dau volavola ena niusipepa kei na gauna eso au sureti kina meu vakaitavi ena vunau mai vei ira era ciqoma tikotikoga na noqu I tutu Vakaitalatala. E sega ni kau tani vei au na noqu cakacaka au tabaki ena cakacaka vakaitalatala. Oqo e wili kina na noqu lewe ni lotu ena Wesley e Butt Street, e Suva, kau bau lewena talega e dua na Matavakadidike ni Matalotu Cokovata e Vuravura ( World Council of Churches) ka sa oti oqo e va na yabakina kena dede; keimami vakadikeva ena loma ni Vola Tabu kei vulici ni veisau ni bula ni dua na vanua nea veika e baleta nai tavi ni Lotu Vakarisito ena sasagataki ni veivakaduavatataki ena maliwa ni bula veicurumaki, me vaka eda sotava tiko oqo e Viti. 4. Na CCF kei na FLP erau duidui sara. Na CCF e sega ni dua nai lawalawa vakapolitiki. Sa dau vakaraitaka ga na nona rai vakapolitiki ena veika ni noda tiko vinaka raraba ka me kakua soti mada na veivakaduiduitaki vakamatatamata. Ena ka baleta na Multiparty Cabinet, se Bose Yaco Veicurumaki eratou kila na FLP vakatalega kina na Matanitu ni duidui na neitou vakatutu na CCF. Keitou sa volavola oti kina vakarua ki I lawalawa na FLP ena ka oqo; o ya me ratou sa curu yani kina Bose Yaco Veicurumaki ka kakua ni waraka na vakatulewa ni Mataveilewai Cecere ena ka e baleta nai wiliwili. Ia, sa nodra lewa na FLP me ratou waraka na Mataveilewai Cecere. 5. O Qoriniasi Bale, na Vuni Lawa, e kaya ni sa rui sivia na vosa au cavuta ena ka eso au sega ni kila vakavinaka. Na mataqali vosa vakaoqori era dau cavuta ga o ira era sega ni vinakata me da vaqaqa yani na lomanibai ni nodra cakacaka. Ia, kevaka e da sega ni vakalelewa ena veika eda nanuma ni ra cala kina o ira na noda I liuliu vakapolitiki ena noda vanua eda na tini kece kina ki na dua na vanua vakaloloma sara. E sega talega ni cala na yasana keitou kauta cake tiko na CCF baleta na Parole Board. Keitou nanuma ni sa veirauti nai tuvatuva sa davo oti tu ena Lawa ni Kaivesu, Prisoners Act, mera sereki kina eso na na kaivesu me ra cakacakataka e tautuba na vo ni dra gauna ni totogi. E dau veisiko kina na turaga ni lewa ena mataveilewai e cake ki valeniveivesu ka soli talega vua na liuliu ni Valeniveivesu na kaukauwa me sereka vakakina e dua ke raica ni dodonu me vakakina. 6 O Sakiusa Raivoce na turaga ka liutaka tiko na nodra vakacurumi na noda sotia ena kabani, Global Risks, sa dodonu me kila vakavinaka ena gauna oqo ni cala o koya ena lawa ni Mataivalu, na FMF Act. Sa dikeva oti na ka oqo e dua na loya ena mataisoqosoqo oqo na “Coalition on Human Rights” ka sa vakadinadinataka ni cala dina tiko ena lawa ni Matanitu o Viti na nodra cakacaka ena dua na kabani e taudaku me vaka na Global Risks o ira na noda sotia. Na ka e dodonu me caka? Me vakadonuya taumada na Minisita kei na Bose Yaco na nodra vakacakacakataki na noda sotia ena taudaku kei Viti. Na ka oqo se bera tikoga ni vakayacora na Matanitu. Ia, sa volai vakarua nai vola kivua na turaga na Minisita ni Veitaqomaki, o Joketani Cokanasiga, ka se bera ga ni dua mai na kenai sau. Se na tei rauta mada oya la o Ratu Vatusausau.

Ko, Rev. Akuila D. Yabaki Dairekita ni CCF, Suva.